X quang cột sống

1. Đại cương

1.1. Mở đầu.

+ Cột sống là trụ cột của cơ thể, nhưng trong quá trình sinh trưởng và phát triển có nhiều bệnh lý mà hình ảnh X quang cho ta những thông tin quý giá để chẩn đoán bệnh.

+ Cấu tạo bình thường của một đốt sống có thân đốt, cuống sống, gai sau, mỏm ngang, mấu sống trên và mấu sống dưới. Riêng cột sống cổ có mấu bán nguyệt và khớp Luschka.

+ Đĩa đệm liên đốt sống gồm vòng xơ ở ngoài và trung tâm là nhân nhầy để liên kết các đốt sống với nhau. Chụp X quang bình thường không thấy được hình ảnh đĩa đệm.

+ Đường cong sinh lý của cột sống: ở cột sống cổ và cột sống thắt lưng có đường cong sinh lý ưỡn ra trước.

+ Lỗ tiếp hợp chỉ thấy được trên phim chụp chếch 3/4 cột sống phải và trái.

+ Các mấu của đốt sống: mỗi thân đốt của cột sống có gai sau, hai mỏm ngang, hai mấu sống trên và dưới.

1.2. Các chỉ định.

+ Chụp mỏm nha của đốt sống cổ: Chụp đốt sống C1, C2 tư thế thẳng, há miệng để xác định biến đổi mỏm nha trong các trường hợp chấn thương nghi gãy mỏm nha, bán sai khớp đốt đội-trục.

+ Chụp cột sống cổ thẳng: để đánh giá thay đổi thân đốt, khe đĩa đệm, khớp bán nguyệt, phát hiện sườn cổ 7 và phì đại mỏm ngang C7.

+ Chụp cột sống cổ chếch 3/4 phải, trái: để bộc lộ lỗ tiếp hợp, lỗ ghép mà trong đó có các thành phần của dây thần kinh sống đi qua.

+ Chụp cột sống cổ nghiêng: để đánh giá thân đốt, chiều cao đĩa đệm và đường cong sinh lý cột sống cổ.

+ Chụp cột sống ngực thẳng: cho thấy thân đốt, chiều cao đĩa đệm, các khớp sống sườn.

+ Chụp cột sống ngực nghiêng: cho thấy sự biến đổi trục cột sống như xẹp, dính thân đốt, gù, vẹo và hẹp đĩa đệm.

+ Chụp cột sống thắt lưng thẳng: để xác định số lượng đốt sống thắt lưng từ L1-L5 và mỏm ngang của xương cùng hợp với cánh chậu hai bên tạo thành khớp cùng chậu.

+ Chụp cột sống thắt lưng nghiêng: để đánh giá đường cong sinh lý cột sống, phát hiện trượt thân đốt ra trước hay ra sau.

+ Chụp tuỷ cản ngang (myelography) để phát hiện sự hẹp tắc của ống tuỷ (đặc biệt do u tuỷ). Chụp bao rễ thần kinh (saccoradiculography) phát hiện các chèn ép túi cùng và rễ thần kinh (đặc biệt là do thoát vị đĩa đệm đoạn cột sống thắt lưng).

+ Chụp cắt lớp vi tính – tạo ảnh bằng cộng hưởng từ: là phương pháp hiện nay được coi là có giá trị nhất trong lĩnh vực tạo hình ảnh y học ở cột sống và tuỷ sống; được chỉ định trong những trường hợp ghi u tuỷ, thoát vị đĩa đệm.

1.3. Đánh giá các tổn thương bệnh lý của cột sống trên phim chụp X quang:

– Biến đổi đường cong sinh lý của cột sống: có thể do nguyên nhân bẩm sinh hoặc mắc phải dẫn đến các tình trạng gù, vẹo, trượt thân đốt hoặc cột sống duỗi thẳng mất đường cong sinh lý.

– Thay đổi hình thể thân đốt sống và chiều cao khe đĩa đệm.

– Trên phim chụp tuỷ: tiêm thuốc cản quang vào ống sống cho phép đánh giá tình trạng hẹp tắc, chèn ép, biến dạng ống tuỷ.

2. Một số đặc điểm giải phẫu X quang cột sống

2.1. Đường cong sinh lý

Nhận biết qua phim chụp cột sống tư thế nghiêng, là đường cong liên tục nối liền bờ trước hoặc bờ sau các thân đốt.

Các đường cong ở cột sống (cổ và lưng)

+ Ở đoạn cổ: đường cong ưỡn nhẹ đều đặn ra trước.

+ Đoạn lưng: đường cong vồng ra sau.

+ Đoạn thắt lưng: đường cong ưỡn nhẹ ra trước.

+ Đoạn cùng cụt: đường cong vồng ra sau.

2.2. Thân đốt sống và khe đĩa đệm

– Nhìn chung thân đốt sống có hình chữ nhật ở người trẻ. Ở người già, bờ trên và bờ dưới thân đốt hơi lõm về phía thân đốt.

+ Đĩa đệm: nằm ở khe đĩa đệm là khoảng cách giữa hai thân đốt sống, bình thường đĩa đệm không cản quang và không thấy được trên phim chụp.

2.3. Các khớp ở cột sống

– Hệ thống khớp sống – sống (articularis intervertebralis): tạo nên bởi các mấu sống trên và mấu sống dưới của hai thân đốt kế cận và được nhận biết trên phim chụp cột sống tư thế thẳng.

– Hệ thống khớp bán nguyệt hay khớp mấu móc cột sống (articularis uncovertebralis) hay còn gọi là khớp Luschka: chỉ có duy nhất ở cột sống cổ, có liên quan tới cử động quay của cổ. Mỗi đốt sống cổ có hai mấu bán nguyệt ở mỗi khe gian đốt. Mấu bán nguyệt bình thường có hình gai hoa hồng và dễ nhận biết trên phim chụp cột sống cổ tư thế thẳng (hình 1.5, hình 1.6).

Hình 1.5: Cấu tạo X quang cột sống.
1. Mấu sống dưới    2. Mấu sống trên    3. Mỏm ngang    4. Cuống sống    5. Gai sau    6. Khớp sống – sống

Hình 1.6: Cột sống cổ trên phim thẳng. 
1. Mỏm nha 2. Mấu và khớp bán nguyệt 3. Khớp sống – sống

THẦN KINH HỌC – Chủ biên: GS.TS. Nguyễn Văn Chương

Originally posted 2012-05-20 07:32:20.